“Ik loop al jaren in de ggz, maar ik kom geen steek verder”. Met deze zin pakt schrijfster Ien van der Pol direct mijn aandacht in het begin van haar boek ‘Coachen waar het pijn doet, begeleiden naar heelheid bij trauma’. Veel traumawerk vandaag de dag is gericht op het ‘managen’ van de symptomen via training en stappenplannen, gericht op weten en doen. Via medicijnen en door iemand vaardigheden aan te leren om chaotische, verwarrende en heftige emoties en andere symptomen beter te ‘managen’.

Van der Pol’s nieuwste boek (2019) gaat over trauma en de psychische opsplitsing in een Traumazelf (TZ), Overlevingszelf (OZ) en Gezonde Zelf (GZ). Van der Pol’s definitie van trauma is:

• Het doorstaan van een of meerdere onverdraaglijke, overweldigende, levensbedreigende situaties, waarin iemand zo veel doodsangst en machteloosheid ervaart dat deze verschrikkelijke realiteit niet geïntegreerd kan worden.
• De psychische wond, ontstaan door de autonome overlevingsreactie freeze & fragment waardoor de ervaring psychisch wordt afgesplitst en de persoon daarna zichzelf anders ervaart.

Van der Pol hoopt in haar boek duidelijk te maken hoe helend de werking is van liefdevolle aandacht, écht luisteren en menselijke resonantie. Volgens haar hebben we daar niet direct diagnoses voor nodig; we komen een heel eind met liefde, integriteit en de cliënt helpen het pad te bewandelen naar meer kennis over zichzelf, meer begrip van zijn afgesplitste delen en hun werking en hoe die weer in zichzelf te integreren.

Ik zelf werk in de geestelijke gezondheidszorg. Niet als hulpverlener, maar als projectleider. Recent las ik het boek ‘Non-duale wijsheid: jezelf en andere coachen voorbij de grenzen van de psychologie’ van Erica Rijnsburger. Ik was enthousiast en schreef er een blog ‘je kunt de ander zover helpen als je zelf bent‘ over. Ik citeer uit mijn blog:

Het boek ‘non-duale wijsheid’ schetst de context van de bewustzijnsleer in relatie tot de psychologie. Als project coördinator werkzaam binnen de Geestelijke Gezondheidszorg ben ik vaak zoekende naar de juiste interventies. Ik zie en hoor veel verhalen van verschillende mensen. Soms schrijnend. Omdat begeleiding en behandeling -veelal gericht op het veranderen en verbeteren- tekort schieten en soms nog voor extra trauma’s zorgen. Maar vaak ook omdat de identificatie met de kwetsbaarheid soms zo sterk aanwezig is dat er -veelal onbewust- een afhankelijke opstelling richting anderen, met name de hulpverlening, is ontstaan.

Het nieuwste boek van Ien van der Pol leert me dat bovenstaande te maken heeft met het fenomeen dat het vaak zowel de psychotherapeut als de cliënt zelf ontgaat dat de psyche van de cliënt gefragmenteerd is. We hebben te maken met afgesplitste delen en overlevingsmechanismen waarvan de taal niet wordt herkend, laat staan begrepen. De overlevingsmechanismen en vooral de aanpassingen die mensen met heel veel krachtinspanning tot stand hebben gebracht, vormen als het ware een onbewuste verdedigingswal tegen het voelen van de oude traumapijn en tegen opnieuw getraumatiseerd worden.

De basis voor heling van de traumatische fragmentatie is de erkenning van die fragmentatie -in alle delen- en de inclusie van het traumazelf door contact te maken met de werkelijkheid zoals die was en met de pijn zoals die toen niet gevoeld kon worden. Dat wil niet zeggen dat we opnieuw door het trauma heen moeten. De manier van werken zoals in dit boek beschreven gaat niet over het herbeleven van het trauma, maar zal steen voor steen de verdedigingswal (de overlevingsmechanismen) afbreken (door ze te bedanken voor hun reddende werk ooit, door ze met pensioen te laten gaan) zodat de afgesplitste en weggestopte delen van de psyche weer gezien, gehoord en verenigd kunnen worden. Daarin zit de heling. We kunnen alleen helen als we erkennen dát we getraumatiseerd zijn en de pijndelen kunnen ontmoeten, dat we begrijpen hoe ze functioneren en wat ze willen en dat we ze omarmen als belangrijke en essentiële delen van onszelf.

De begeleider heeft weinig invloed op dit proces. Dat wil zeggen: hij stuurt het niet, toch kan hij van invloed zijn door de ‘realiteit zoals die was’ helder uit te spreken. Het is aan begeleiders om de verschillende belangen te herkennen: het GZ wil leven, het OZ wil de controle over de fragmentatie in stand houden en vermijden dat TZ-delen getriggerd worden en het TZ wil de kerker uit, maar is doodsbang. Het is aan begeleiders om niet verstrikt te raken in die schijnbare tegenstrijdigheid die een cliënt laat zien, wat vaak weerstand wordt genoemd. Van der Poll noemt dat geen weerstand; het zijn verschillende delen van een gefragmenteerd zelf die spreken. Het helpt als begeleiders de taal van die delen leren verstaan.

Het boek eindigt met praktijkvoorbeelden van IoPT-opstellingen (Identity-orientated Psychotrauma Therapy). In deze intentieopstellingen leren we om kwetsbaar te zijn en toch overeind te blijven, om liefde te voelen voor de ander en voor onszelf, om samen te zijn en autonoom te blijven. We leren ons te verbinden met de ander en onszelf. Als je iemand vertrouwt en het vertrouwen wordt niet beschaamd, kun je steeds een stapje maken. Een betere verbinding met jezelf betekent ook dat een betere relatie met anderen mogelijk is.

Er ligt dan ook een (veel) belangrijke(re) taak voor de naasten. Het is niet genoeg dat professionele begeleiders de materie over trauma kennen, we hebben allemaal onze verantwoordelijkheid om trauma te (h)erkennen en weer ‘heel’ te worden door de afgesplitste delen te integreren in ons hele wezen, met liefde, aandacht, respect en al.

En daarom ben ik zo blij dat zowel Ien van der Pol als Erica Rijnsburger hun kennis en ervaringen toegankelijk hebben gemaakt voor jou en mij in hun prachtige boeken.

• Lees mijn samenvatting van het boek ‘Coachen waar het pijn doet, begeleiden naar heelheid bij trauma’ (Ien van der Pol).
• Lees hier mijn blog over en samenvatting van de boeken ‘verborgen wijsheid‘ en ‘non-duale wijsheid‘ (Erica Rijnsburger).