Zo zag het boek eruit nadat ik het had gelezen: vol met post-its op bladzijden in het boek die ik nog een keer wilde lezen.

Dit boek van Jan Bommerez gaat over transformatie als zelforganiserend proces met als ondertitel ‘ontdek de eenvoud onder de complexiteit in relaties en organisaties’.

Ik las zijn boek ‘Minder moeten meer FLOW‘ ter voorbereiding van zijn workshop ‘moeiteloos leren leven‘ over de levenslessen van Napoleon Hill. Ik was diep geraakt door dit boek en de workshop. Zie hier mijn aantekeningen van het boek ‘Minder moeten meer FLOW‘.

Ook het boek ‘Door de bomen het bos zien’ raakte me diep. Het gaat over de bewustzijnsleer en laat ik nu net dit jaar (2020) een prachtige jaartraining bij Erica Rijnsburger (Elenchis) over bewustzijnscoaching volgen!

Hieronder een opsomming van de stukken tekst uit ‘Door de bomen het bos zien‘ die het meeste indruk op me maakte.

Inleiding: de natuur als leermeesters

• De hele evolutie van de natuur gaat in de richting van meer complexe organismen die beter in staat zijn als kanaal te dienen voor bewustzijn. Bewustzijn is een veel hoger geestvermogen dan denken. Het wordt tijd dat we de dictatuur van het denken vervangen door de wijze leiding van het bewustzijn. Dat vergt nederigheid, want het bewustzijn is van een veel hogere orde dan het denkende ego. Bewustzijn is universeel en transpersoonlijk. Het ego leent alleen maar bewustzijn. uit zichzelf kan het niets.

1. Het onzichtbare leren zien

• Materie is een enorm snel energetisch proces. Het gaat zo snel dat onze hersenen het niet kunnen volgen en zo ontstaat de illusie van permanentie en vastheid. Ons bewustzijn is in staat om door complexiteit heen simpele principes te hanteren. Terwijl onze hersenen overrompeld worden door complexiteit kan ons bewustzijn daar wel mee omgaan. We kunnen in een complexe omgeving beter ons steunpunt verplaatsen van ons analytisch denken naar ons integrerende bewustzijn.
• De 3 basisprincipes van de natuur zijn: eenheid, verbondenheid en verscheidenheid. De principes zijn ook bekend als ‘zijn’, ‘doen’ en ‘hebben’. Relaties zijn de sleutel. Relatie is de brug tussen eenheid (de bron) en verscheidenheid (de schepping). Relatie is het middengebied waar co-creatie gebeurt. Het universum is niet een ding (de misvatting der misvattingen) maar een constant scheppingsproces via relaties. Er is een wederzijdse beïnvloeding tussen de wereld van de dingen (verscheidenheid) en de kwantumwereld van de mogelijkheden (verbondenheid, relatie). Het bepalende ingrediënt is echter altijd de mate waarin de ene creatieve levensenergie (heelheid) de kans krijgt vrij te stromen en het potentieel te voeden tot volledige expressie. Relatie is het kanaal waardoor de ene levensenergie werkt.
• Wanneer de levenskracht wordt onderdrukt krijgen we entropie, fragmentatie en tegengestelde belangen. Het probleem is dat wij geconditioneerd zijn om in eerste instantie naar de wereld van de schijnbaar afgescheiden vormen te kijken. Wat we missen is de onzichtbare dimensie van heelheid. We denken analytisch, opdelend en oordelend. We zijn systeemblind. Dat is een kenmerk van onze cultuur. We leven in een newtoniaanse wereld van ‘van elkaar gescheiden objecten die externe energie nodig hebben om in beweging te komen’. Het centrale principe van elke levend ecosysteem is wederzijdse afhankelijkheid. Als die ontkend wordt ontstaat fragmentatie, als ze erkend en gerespecteerd wordt ontstaat synergie. Zodra je oordeelt, houd je op met waarnemen.
• Bewustzijn is bewust aanwezig zijn en neutraal waarnemen, zonder enige interpretatie, zonder vooroordeel, zonder oordeel, zonder defensiemechanismen. Bewustzijn gaat samen met openheid, het is een open systeem. Je hersenen zijn een gesloten en zelfbevestigend systeem. Ze willen gelijk. Jij bent groter dan dat. Je bent groter dan je conditioneringen. Daar kom je alleen achter door onbevooroordeeld waar te nemen. Een soort waarnemen dat niet van de zintuigen en de hersenen is. Het is waarnemen vanuit je heelheid, vanuit de dimensie die alle delen overstijgt.
• Materie is niet vast, het is een enorm snel proces dat alleen vast lijkt doordat onze zintuigen en hersenen dat snelle komen en gaan van deeltjes niet kunnen registreren. Wij ‘zien’ vast maar er is geen vast, net zoals er geen kleuren zijn en de zon allang weg is als jij haar ziet ondergaan. Vrije wil, het maken van bewust andere keuzes dan wat de geconditioneerde hersenen automatisch aangeven, bestaat niet tot je die bewust gaat claimen. Omdat zo weinig mensen geëvolueerd zijn voorbij het stimulus-respons niveau, lijkt het alsof de behavioristen gelijk hebben. De meeste mensen zijn inderdaad nog vooral gedreven door behoeften, door emoties en door prikkels uit de omgeving. Je kijkt echter dan niet naar de mens, zoals hij kan zijn.
• Einstein verzetten zich instinctief tegen de chaostheorie. Hij was diep in zijn hart nog newtoniaans als het aankwam op zijn beeld van orde in het universum. Later veranderde Einstein toch van inzicht, vooral onder invloed van de geniale kwantumfysicus David Bohm. Bohm was een van de grondleggers van de holografische visie op de realiteit.
• En-en denken is een teken van rijpheid en wijsheid. Het maakt dialoog mogelijk. Of-of denken leidt tot conflict, uitsluiten en pijn. Het is wat debat en discussie drijft. En het kost zoveel energie. Meer bewuste mensen denken en-en.  Wijsheid is een product van waarnemen (kijken, luisteren, voelen, verbinding maken), niet van denken. Het vergt kijken om te zien dat de patronen in je denksoftware niet meer up-to-date zijn. Kijken is superieur aan denken. Onze cultuur heeft denken echter tot god gemaakt: ik denk dus ik ben. Oordelen is reactief, denken is proactief. We dienen te leren om te kijken zonder meteen te oordelen, want onze oordelen komen uit onze oude denksoftware.
• De oude Egyptenaren kenden de wiskunde van de kosmos, zoals blijkt uit recent onderzoek naar de afmetingen en posities van de piramides. Ook de kathedraalbouwers uit de middeleeuwen kenden dat soort kosmische wiskunde. De bouwkundige verhoudingen in Egyptische tempels en in middeleeuwse kathedralen komen overeen met universele wetmatigheden.

2. Gehelen leren zien in plaats van delen

• Frequentiestaten van de hersenen:
  1. Beta: 15-35 Hz: denk- en praatstaat
  2. Alfa: 8-15 Hz: waarnemings- en gevoelsstaat
  3. Theta: 4-8 Hz: chaordische staat, FLOW-staat
  4. Delta: 0,5-4 Hz: diepe, droomloze slaap
• In de thetastaat zijn de linker(orde)- en rechter(chaos)hersenhelft in synergie, de mannelijk en vrouwelijke kant zijn gedragen zich als één geheel. Het is een optimale creatieve staat, van intuïtie, ontspannen concentratie, staat van welbevinden, passie en overgave.
• Het geheim van echte gemeenschap is het centraal stellen van universele principes. Principes zijn neutraal, waarden zijn nooit neutraal. Waarden zijn waar we over vechten. Het universum oordeelt niet.

3. Systemen brengen eenvoud in complexiteit

• Carl Gustav Jung ontwierp een systeem met 4 soorten persoonlijkheidstypes die overeenkomen met 4 bewustzijnskanalen: denktypes, waarnemingstypes, gevoelstypes en intuïtieve types. De laatste 3 zijn meer gericht op ‘gehelen’ en zijn het minst ontwikkeld in onze cultuur.

4. Leiderschap en zelforganiserende systemen

• Proactiviteit impliceert bewuste keuzes en vrije wil.
• 7 kenmerken van bewust systeemgericht leiderschap:
  1. Systeemgericht leiderschap gaat over het brengen van zoveel mogelijk (zelf)bewustzijn in het syteem.
  2. Macht (kracht) valt niet samen met positie.
  3. Sommige leiderschapsacties zijn ook in een consensussysteem van nature unilateraal.
  4. Er zit enorme kracht in creatieve inspanning.
  5. Meer dan 90% van alle problemen in een organisatie bestaat uit systeemproblemen.
  6. Heb aandacht voor de archetypen in het systeem.
  7. Je kunt vele malen meer bereiken door de organisatiecultuur te transformeren dan door altijd maar aan probleemgedrag te sleutelen.
• Kwantumvelden zijn een combinatie van energie en informatie en dat is ook waar voor het veld dat we ‘cultuur’ noemen.
• Er zijn 2 vormen van creativiteit: totaal originele creativiteit die per definitie komt uit het Ene Veld van Alle Mogelijkheden (dat bestaat buiten tijd en ruimte) en associatieve creativiteit ofwel menselijke creativiteit in tijd en ruimte.
• Het hele levenswerk van Napoleon Hill (auteur van The Law of Succes en Think and Grow Rich), de voorloper van Stephen Covey, gaat over: hoe werk je samen met de oneindige intelligentie in de natuur in plaats van eigenwijs te zijn.
• In het bewustzijnstijdperk kunnen alleen bewuste en dus nederige leiders, die zien dat ze deel zijn van iets groters, hun rol optimaal spelen.
• Lao Tse, Tao Teh King, hoofdstuk 38:

De vriendelijke man doet van alles

En veel wordt niet gedaan.

De rechtvaardige man doet van alles

En laat ook veel ongedaan.

De morele man neemt actie en als hij

Zijn zin niet krijgt schakelt hij over op dwang.

5. De kwantumwereld van relaties leren zien

• Ons ware wezen is relatie. Ons ware wezen is niet ons ego. Wanneer we echt in relatie zijn, zijn we in ons hart. Ego en echte relatie sluiten elkaar uit. Het ego wil altijd iets van een ander en dat staat echte relatie in de weg. In echte relatie kun je alleen dienen en delen. In de Newtonwereld, de wereld van het hebben, gaan interacties over geven en nemen. Dat is meer transactie dan relatie. Echte relatie is transformationeel, niet transactioneel. Transformatie is grenzeloos, we kunnen relaties blijven verdiepen. Het mysterie van de ander is het mysterie van onszelf.
• Het Veld van Alle Mogelijkheden zou omschreven kunnen worden als ‘de relaties van alles tot alles’. Via ons ‘hart’ hebben wij toegang tot dat hele Veld van Alle Mogelijkheden. Dat kan alleen doordat we geen afzonderlijk object zijn in een lege ruimte (Newtonperspectief) maar, metaforisch gesteld, een ‘golf in een ondeelbare oceaan’ op kwantumniveau. Wij zijn onzichtbare energie voordat we zichtbaar object zijn. Het kwantumveld bestaat niet uit dingen maar uit waarschijnlijkheden, mogelijkheden. Die worden door kwantumfysici geschreven als relaties en waarschijnlijkheidsfuncties. Wayne Dyer, auteur van de wereldbestseller ‘Niet Morgen Maar Nu‘ stelt dat we 1% vorm zijn en 99% niet-vorm.
• We dienen voor onze rol als leider in het transformatietijdperk een helder zicht te hebben op het verschil tussen onze persoonlijkheid (een newtoniaanse verzameling van ‘delen’, een kwantiteit) en ons essentiële zelf (een ondeelbare kwantumdimensie, een kwaliteit). Onze persoonlijkheid is niet de eindfase van onze evolutie maar een tussenfase. Vrij weinig mensen hebben hier zicht op. We zien ons persoonlijke zelf als wie we zijn en wie we zullen blijven. Dat is een collectieve vorm van blindheid. Dit boek gaat over ‘zien’. Zien is van de kwantumdimensie, de dimensie van de innerlijke zintuigen. Oordelen is van de vormdimensie. Terwijl denken geconditioneerd is door collectieve patronen, kun je wel ongeconditioneerd waarnemen. Je dient dan even je oordelen uit te stellen en een onderzoek in te stellen zonder snelle besluiten.
• We kunnen niet weten wat ware relatie is zolang we geloven in het ‘verbinden van 2 losstaande entiteiten’.
• We worden geboren zonder zelfbewustzijn. Rond ons 2e levensjaar worden we ‘psychologisch geboren’, vanaf hier wordt onze persoonlijkheid geboren, een zelfconcept, zelfbeeld. Het is niet wie we zijn, maar wie we denken te zijn in relatie tot ons lichaam. De persoonlijkheid is een stimulus-responsverzameling gemotiveerd door het vermijden van pijn en het vinden van plezier. Het bestaat uit automatismen, niet uit bewuste keuzes.
• Onze persoonlijkheid is onze automatische, geconditioneerde identiteit, zoals voorgevormd tussen ons 2e levensjaar en het einde van onze puberteit. Als we deze geconditioneerde dimensie later niet bewust ontstijgen is dat niet zo best, niet voor onszelf en niet voor onze relaties. Onze maatschappij is niet erg emotioneel intelligent. We leren in onze puberteit, de tijd waarin ons seksuele en emotionele zelf zich ontplooit, niet bewust omgaan met emoties zoals angst en woede. Daarom blijven die energievormen ons beheersen. We leren om dingen te verwerven, maar we leren niet om om te gaan met verlies.

Tijd heelt niet alle wonden. Alleen bewuste verwerking heelt emotionele wonden. Onze maatschappij is onrijp als het aankomt om het bewust verwerken van verlies. De schade is enorm.

• De persoonlijkheid is een evolutiefase waar we in onze emotioneel onintelligente maatschappij in vast blijven zitten. Uit Nederlands sociologisch onderzoek blijkt een gemiddelde emotionele leeftijd van volwassenen in de werkomgeving van 13-14 jaar. Dat is niet een persoonlijk probleem maar een systeemprobleem. Daarom hebben we dringend leiders nodig die dit soort problematiek begrijpen. Die begrijpen dat je niet moet proberen om mensen te verbeteren, maar dat je beter ecosystemen kunt opzetten waarin de omstandigheden worden gecreëerd waarin het zelforganiserend proces van persoonlijke transformatie kan plaatsvinden, waarin mensen alsnog emotioneel intelligent kunnen worden.
• Wanneer je in relatie bent, ben je in een staat zonder ‘persoonlijke ik’. In het oosten noemen ze dat ‘doen zonder doener’ (Wu Wei Wu). Dingen gebeuren dan door ons heen, ook al lijkt het alsof wij het zijn die dat doen. In theta zijn onze hersenen in balans en is ons energetisch hartcentrum coherent. Er is in die staat minimale weerstand en we zijn dus een soort supergeleiders en dan komt de kwantumdimensie door ons heen. Een transpersoonlijke staat van natuurlijke moeiteloosheid.
• Stephen Covey blijft geloven dat je de persoonlijkheid kunt ‘verbeteren’ door karaktervorming. Hij mist naar onze mening de kern van het verhaal omdat ook hij newtoniaans blijft denken. het Newtonparadigma zit tot in ons beenmerg.
• Een eenvoudige schaal van ontluikend bewustzijn zou er zo uit kunnen zien:
  • identificatie
  • differentiatie
  • associatie
  • unificatie
• We worden geboren in een staat van totale identificatie: we zien geen onderscheid tussen onszelf en de borst van de moeder. Kinderen die nog geen persoonlijkheid bezitten, zitten in de staat van ‘onbewuste eenheid’. Daarom zijn ze zo gelukkig. Een dier leeft in identificatie en is naadloos een met de natuur. Het heeft geen medium voor differentiatie. Het medium voor differentiatie is denken. Denken maakt onderscheid en dus afstand. Dat hoeft niet per definitie een probleem te zijn, ware het niet dat wij ons identificeren met ons denkproces. Alleen wie voorbij verschillen kan kijken naar wat gemeenschappelijk is, kan in relatie zijn. Het persoonlijke zelf is het product van onderscheidend denken zonder de balans van andere bewustzijnskanalen zoals voelen en waarnemen. Ons newtoniaans zelfbeeld is ‘identificatie met een differentiatie’. Het is een combinatie van de twee lagere bewustzijnsniveaus. Onze onzichtbare essentie is echter van de niet-zintuiglijke kwantumdimensie, de wereld van mogelijkheden en relaties.
• Groeiend bewustzijn komt overeen met steeds meer relaties zien en uiteindelijk de eenheid herontdekken (het einde van het proces van her-inneren, het weer naar binnen gaan). Iemand die iets van alle kanten kan bekijken, is meer bewust dan iemand die het maar van 2 kanten kan bekijken. Een van de meest typische karakteristieken van FLOW is het verlies van persoonlijke grenzen. In plaats daarvan komt heelheid en de daarbij horende gevoelens van vervulling en geluk.
• Denken is mechanisch en alleen van de hersenen; redeneren is van het bewustzijn dat hersenen als middel gebruikt. het zijn de zoogdierhersenen die identificeren (geen bewust onderscheid) en het is het bewustzijn dat ons via de grote hersenen kan bereiken, dat zorgt voor differentiatie en bij ruimer bewustzijn ook voor associatie en unificatie. Differentiatie komt via de linkerhersenhelft (mannelijk) en associatie via de rechterhersenhelft (vrouwelijk). Redeneren gebruikt beide hersenhelften. Redeneren veronderstelt bv ook verbeelding en intuïtie, twee vermogens die met de wereld van de mogelijkheden te maken hebben. Redeneren is een combinatie van IQ en EQ. Redeneren is chaordisch. Redeneren is denken, dat verlicht en verrijkt is door gevoel, waarneming en intuïtie. Bij redeneren stel je net als bij dialoog je onmiddellijke oordeel uit zodat je kunt kijken naar alternatieve gezichtspunten.
• Mensen die zich identificeren met hun persoonlijkheid (zachtjes uitgedrukt: ongeveer iedereen in onze onbewuste wereld) zijn niet in staat tot ware relatie. We zijn veel meer wat ons verenigt dan wat ons onderscheidt, maar het eist voldoende bewustzijn om dat te kunnen zien. Alleen door te ontspannen (naar alfa, theta, delta) kun je de diepte bereiken waar je de heelheid kunt ervaren die er de hele tijd is maar meestal buiten ons vernauwde bewustzijn.
• Als je in relatie bent, ben je totaal hier-en-nu. je bent dan in het hart. Het hart is de verticale tijdloze dimensie. Het is ons brein dat de eenheid op kwantumniveau omzet in differentiatie op zintuiglijk niveau. Dat is geen enkel probleem zolang het hart de leiding houdt. Zodra we beginnen te oordelen, sluit het hart zich en neemt het denken (het ego) de leiding. Het berekende ego houdt een boekhouding bij over zijn pseudo-relaties: hoeveel heb ik gegeven en hoeveel gekregen? Nogmaals, dit is op zich geen probleem, want dat is de functie van het brein. Het is waar het goed in is. De kwestie is om niet geïdentificeerd te zijn met het denken, om het niet de leiding te geven.
• Als we in FLOW zijn, zijn we thuis in de kwantumdimensie, die niet in tijd en ruimte bestaat. Alles wat vorm is, alles wat zintuiglijke ervaring is, bestaat in de tijdstroom. De kwantumdimensie is de enige dimensie waar het altijd NU is en ze bestaat per definitie op een hoger niveau dan het zintuiglijke. Alles wat we met onze ogen zien is afhankelijk van de weerkaatsing van het licht. Licht legt een afstand af van het voorwerp tot ons oog en wordt dan door onze hersenen omgezet in beeld. Tegen de tijd dat onze hersenen het beeld gevormd hebben is het oude informatie, een beeld uit een zeer recent verleden. Zintuiglijke waarneming loopt dus altijd minstens een fractie achter op ‘nu’.

6. Gemeenschap: de hoogste vorm van Emotionele Intelligentie

• Angst, zo zegt Een Cursus in Wonderen, is niet een substantie maar een gevoel van afwezigheid. Het is het geviel alleen te zijn tegen de rest, het gevoel van verbroken gemeenschap met de natuur.
• We kunnen alleen bewust wederzijds afhankelijk worden door eerst onafhankelijk te worden. Dat is het hele boek van Covey (The 7 Habits of Highly Effective People) in een notendop. Het leven is chaordisch, ware gemeenschap is chaordisch, zoals het hartritme van een gezond mens. Geprogrammeerde orde staat levende gemeenschap totaal in de weg. We pleiten niet voor wanorde maar voor chaorde.
• Carl Gustav Jung maakte onderscheid tussen ‘ego” en de ‘persona’. Het ego is voor Jung het centrum van ons bewustzijnsveld. We bestaan in de kwantumdimensie, maar we ervaren in de wereld van de fysieke zintuigen. Het ego is voor Jung iets spiritueels, het is wonder van het zelfbewustzijn. Dieren hebben ook een vorm van bewustzijn, anders zouden ze kunnen niet waarnemen. Ze hebben echter geen zelfbewustzijn. Het nadeel van een gebrek aan zelfbewustzijn is dat je geen persoonlijke keuzes kunt maken. Alles is geconditioneerd. Jung definieert de ‘persona’ (ofwel masker) als ‘hoe we in relaties geleerd hebben te reageren uit zelfbescherming’.
• De persoonlijkheid is letterlijk in ons neurale en hormonale systeem geprogrammeerd door de natuur om ons te beschermen zolang we nog geen vrije wil hebben ontwikkeld. Je bouwt niet bewust aan een persoonlijkheid, ze overkomt je. Het is niet een fout van de natuur, maar een verkeerd begrepen mechanisme. We dienen niet af te komen van het ego, maar van de verwarring met het ‘persona’.
• De evolutionaire sprong voorbij stimulus-responsgedrag van de persoonlijkheid vereist de tussenkomt van onze vrije wil: zolang wij het niet genoeg willen, zal het niet gebeuren. Vrije wil is i.t.t. wat de meeste mensen geloven geen gegeven. Het is een functie die ontplooid en ontwikkeld moet worden, zoals dat ook gebeurt met een spier. Vrije wil is het niveau boven de stimulus-responsmens, boven de geconditioneerde persoonlijkheid: de vlinder die besloten ligt in de rups. Het is wat Stephen Covey karakter noemt, of ook proactiviteit. Willen we gelijk of geluk?

Het oplosproces van de persoonlijkheid kan behoorlijk intens zijn. We kunnen de persoonlijkheid alleen overstijgen door haar eerst te accepteren in onszelf en in elkaar. Wat we hebben weggedrukt en onderdrukt zal zich dan eerst uiten voor het zal verdwijnen.

• Er is geen plek waar onze schaduw zo naar buiten durft te komen als in intieme relaties. Juist omdat we geaccepteerd zijn (ruimte hebben), krijgt onze onderdrukte kant een kans om naar buiten te komen. Als we niet weten wat er gebeurt, zal die zich keren degene die ons die ruimte geeft. Daarom is het waar dat liefde onze pijn naar buiten laat komen zodat die kan helen. Wanneer we echter te weinig bewustzijn hebben, zal die pijn leiden tot onbewust en destructief gedrag. We dienen daarom bewust zijn te brengen naar onze individuele en collectieve verdedigingsmechanismen. Alleen dan kunnen ze oplossen. Maskers af. Dat zullen we alleen durven als we ons veilig genoeg voelen. Zelfs dan blijft het een delicaat proces, want ecosystemen zijn zeer gemakkelijk verstoorbaar.
• Bewustzijn is neutrale aanwezigheid en totale acceptatie van wat is. Oordelen is wat de persoonlijkheid doet. Het mag dus duidelijk zijn dat persoonlijkheid en bewustzijn elkaar uitsluiten, dat de persoonlijkheid de rups is en het bewustzijn de vlinder. De vlinder kan alleen maar onze ware identiteit worden wanneer de pseudo-identiteit (de persoonlijkheid) de leiding wil afgeven. Dat is waar ware nederigheid over gaat: niet minder worden maar helemaal jezelf worden door het kleine zelf over te geven aan het grote zelf.
• Alle fenomenen van heelheid en harmonie zijn van dé geest. De tijdloze en plaatsloze geest kan niet in de materiële wereld komen, behalve als liefde. Dat is de betekenis van ‘de Vader stuurde zijn Zoon in de wereld’. Het christendom heeft dat aan één persoon vastgekleefd maar het gaat evenzeer over jouw essentie en mijn essentie. Liefde is wat alles mogelijk maakt. Het wezen van een gemeenschap is de liefde waaruit ze essentieel bestaat. In onze stoere mannelijke wereld is praten over liefde een soort taboe.
• Vier fasen van gemeenschapsvorming:
  1. Schijngemeenschap
  2. Chaos
  3. Leegte
  4. Echte gemeenschap
• De eerste reactie van een groep die een gemeenschap wil worden (of al denkt te zijn), is om iets te veranderen op gedragsniveau, zonder een echte bewustzijnssprong. Dat duurt voort totdat de opgekropte spanning die dat zet zich mee brengt, barst als een bom. Spreken in algemeenheden is aan van de verdedigingsmechanismen van de persoonlijkheid om dingen op een emotioneel veilige afstand te houden. Zelfonderzoek wordt pas interessant als het heel dichtbij komt in concrete termen. Hoe liefdevol ben ik thuis? Hoe ga ik om met conflict in mijn relatie?
• Chaos is vernieuwende energie die de oude structuren uiteindelijk zal afbreken. De schijngemeenschap onderdrukt met man en macht de dramadriehoek die bestaat uit de 3 typische rollen: slachtoffer, achtervolger en redder. Gemeenschap ontstaat alleen daar waar dialoog de norm wordt. Dialoog is een prachtige trainingsmethode voor het transpersoonlijke, voor de groepsgeest. de eerste regel voor dialoogvorming is: stel je oordeel uit. Anders gezegd: stel je persoonlijkheid tijdelijk op non-actief. Dialoog is een chaordisch proces: het is een conversatie zonder agenda en zonder leiders. de slachtoffers beginnen zich te roeren, de achtervolgers voelen zich aangevallen, de redders denken dat ze moeten ingrijpen en de chaos barst los. De kunst is dan om SAMEN in staat te zijn om te onderzoeken wat er gebeurt. Dialoog is het ultieme medium voor een dergelijk collectief zelfonderzoek. Chaos is de noodzakelijke fase van etter die uit een wond dient te komen eer ze kan helen. Nadat de etter uit de wond is, vindt echter geen onmiddellijke genezing plaats. Dan komt de derde fase: de leegte, het helingsproces dat noodzakelijkerwijs aan de heelheid voorafgaat.
• Omdat mensen de fase van leegte zo oncomfortabel vinden kunnen ze, ook als de leider niets doet, nog altijd zelf proberen terug te glijden naar de fase van schijngemeenschap en doen alsof er niks aan de hand is. Het vergt genoeg vertrouwen, genoeg overgave aan de hogere intelligentie. Het vergt moed en volharding.
• Na de chaos en de leegte volgt plots een merkwaardige vrede. Mensen durven in dialoogvorm plots op een heel andere manier over zichzelf te praten. De groep weet intuïtief dat ze in ware gemeenschap verkeert, net zoals je als individu weet dat je in FLOW bent, ook als je daar geen definitie van kunt geven. De ervaring leert dat het net als zoals FLOW een kwetsbare staat is. Onze ego’s blijven zich op de achtergrond klaar houden voor een nieuw ronde. Het enige dat telt is dat we telkens opnieuw weer de dialoog aangaan. Een levend ecosysteem blijft echter altijd kwetsbaar. De rode draad is dialoog in plaats van confrontatie. Het geheim van alle ecosystemen bestaat uit de 3 basisprincipes die we altijd maar blijven herhalen: uniekheid (variatie), verbondenheid (relatie) en eenheid (verzoening van de tegenpolen).
• Een schijnbaar chaotisch systeem (veel verschil) wordt een gesynchroniseerd geheel (eenheid) door communicatie (relatie). Zo kunnen honderdduizenden vuurvliegjes als één geheel aan en uit flitsen. Het zijn altijd 3 principes die aan het werk zijn:
  1. mannelijk (differentiatie)
  2. vrouwelijk (relatie, verbinding)
  3. transcendent (eenheid)
• Zonder het transcendente, verzoenende principe worden de 2 andere principes tegengestelden i.p.v. tegenpolen. Zo stellen wij bijvoorbeeld ratio (mannelijk) tegenover gevoel (vrouwelijk), terwijl ze beiden juist maximaal effectief zijn in combinatie met elkaar. Intuïtie hoort bij het verzoenende, transcendente principe en bevat zowel een rationele als een gevoelscomponent.
• Bewustzijn kan zelf niet in vorm komen, maar is in onze kwantumdimensie (voorbij de zintuigen) ervaarbaar als datgene wat alles met alles verbindt of, als je wilt, ‘universele liefde’.  Het hoofdkenmerk van een gemeenschap is inclusie, erkenning en waardering van verschillen.
• Napoleon Hill, de eerste moderne businessfilosoof van het begin van de 20e eeuw, noemde intolerantie de grootste vernietiger van succes.

7. Cultuurtransformatie door dialoog

• De dramadriehoek is niets anders dan vechten, vluchten en verstarren in actie. Het is geen leven. Echt leven is een dialoog. Het is ware ontmoeting. Geen moeten. Zodra moeten op het toneel verschijnt, vallen relaties uit elkaar.
• We lijden wanneer we de ander tot object maken, want in dezelfde beweging maken we ons zelf tot een object. We zijn dan gevangenen van de wereld van oorzaak en gevolg, de wereld van beperking, ziekte en dood. We bestaan in de kwantumwereld van mogelijkheden en we ervaren (zintuiglijk) in de wereld van de vormen. Het vergt een ontwikkeld bewustzijn om dat onderscheid te kunnen zien, voelen. De meeste mensen zitten nog in de fase van identificatie met verschillen.
• De wereld op kwantumniveau bestaat uit relaties, niet uit dingen. Het is de dimensie van verbondenheid van alles met alles. Voorwerpen bestaan eigenlijk niet in de strikte betekenis. dingen zijn alleen maar uiterlijke holografische projecties van innerlijke informatie. Elk voorwerp verschijnt en verdwijnt constant uit en in de kwantumsoep met duizelingwekkende snelheden. Dingen zijn bliksemsnelle processen.
• Naast en tegelijkertijd met onze persoonlijkheid hebben we ons essentiële zelf, onze ‘ziel’, ons kwantumzelf. Ons essentiële zelf kun je niet waarnemen: het is onzichtbaar en bestaat buiten tijd en ruimte, in de kwantumdimensie, de wereld van de relaties. Ons wezen is relationeel. Het is wat in de kwantumfysica en in oosterse spiritualiteit de ‘waarnemer’ genoemd worden. Het is datgene (niet een ‘iets’) wat het lichaam, de gedachten en de emoties kan waarnemen. De ‘waarnemer’ (de bron van automatisch houdt voeling met wat er NU gebeurt. Ons kwantumzelf is altijd waarnemend in het hier-en-nu, volledig in relatie, in FLOW. Ons lichaam heeft door ervaring en door leerprocessen een heel automatisch besturingsprogramma ontwikkeld, deels door collectieve ervaring (genetische informatie, sociale waarden en normen, enzovoort) en deels door persoonlijke ervaring. Maar het is veel minder intelligent dan de enorme onstoffelijke intelligentie waartoe we toegang hebben in FLOW.
• De persoonlijkheid is een stel vermomde slachtofferreacties. Tot de dag dat we onze automatisch gegroeide persoonlijkheid omzetten in een bewust gekozen karakter, dat we emotionele drijfkracht vervangen door bewuste keuzes, dat we overschakelen van reactief naar proactief, zijn we geprogrammeerd om het leven te zien als iets wat ons overkomt, niet als een creatieve onderneming.
• De eerste regel van dialoogvoering is dat je elk reactief oordeel uit de automatische persoonlijkheid uitstelt. Je oefent dus constant je vermogen om boven de reactieve, automatische persoonlijkheid uit te groeien. Dialoog veronderstelt luisteren naar een ander zonder enige bedoeling om de ander te veranderen. Het enige doel is begrijpen.
• Hoe komen we uit de slachtoffercultuur? Door het bestaan van het ego en de schaduwuitingen van de archetypen (Koning, Krijger, Magiër, Minnaar) te accepteren als een collectief gegeven en er mensen niet individueel voor af te straffen. Er zijn geen tussenstadia: mensen zitten of in de collectieve slachtofferenergie, of ze tillen zichzelf erboven door het oefenen van hun vrije wil (verantwoordelijkheid, proactiviteit) in creatieve situaties. We komen uit de slachtoffercultuur door redenen voor angst weg te nemen in onze cultuur. Zowel het slachtoffer als de aanklager of aanvaller als de redder wordt gemotiveerd door angst.
• Het proces van persoonlijkheidsontwikkeling was een proces van buiten naar binnen. Karakter gaat over de bewuste keuze wie je wilt zijn. Het is een proces van binnen naar buiten.
• Een overgrote meerderheid van de volwassenen zit gevangen in co-dependentie. Het beste antwoord hierop is niet coaching of counseling of therapie. Het antwoord is een voedende relationele omgeving. Niets werkt beter dan zelforganiserende zelfhulpgroepen zoals de AA. Deze groepen werken typisch als een emotioneel veilige omgeving waarin je kwetsbaar mag zijn, waarin je niet beoordeeld wordt, waarin je opgevangen wordt als je terugvalt, enzovoort. Dit soort groepen heelt wereldwijs vele, vele malen meer mensen dan alle therapeuten bij elkaar. Schep een emotioneel veilige omgeving met dialoogkringen, geef mensen de kans om zich persoonlijk te ontplooien en zie de wonderen die dan gebeuren.
• Leven vanuit moed, is leven vanuit het hart. Alleen het hart durft het onbekende aan. Ons brein is een apparaat waarmee we selectief reageren op het heden vanuit oude, opgeslagen informatie. Als denken de leiding heeft, is stagnatie meer waarschijnlijk dan groei. Verwelkom dus rebellen. Haal mensen uit de stimulus-responsstaat.
• Er is maar één leven waar we allemaal in deelnemen. Er is maar één geest waar we allemaal in deelnemen. Er is maar één bewustzijn waar we allemaal in deelnemen.

8. Het holografische Universum: het geheel in elk deel

• Bohm stelde dat er een impliciete harmonische orde bestaat waarvan wij zintuiglijk zijn afgescheiden door de fragmentatie in ons denken. Alle problemen van disharmonie, conflict, frictie, entropie, energieverlies, ziekte enzovoort, zijn het gevolg van onze fragmentering, niet van de ware aard van het universum, die heel is. Het sleutelwoord is afstemmen.
• Niels Bohm: licht is zowel een deeltjes fenomeen als een golffenomeen maar je kunt maar een van de twee staten tegelijk meten of waarnemen. Dit is een van de grondbeginselen van de kwantumfysica, het complementariteitsprincipe. Ook Stephen Hawking heeft het kwantumveld, het Veld van Alle Mogelijkheden, ooit ‘the Mind of God‘ genoemd. In ons eerder vermelde schema van hersenfrequenties heb je toegang tot de Universele Mind in de thetastaat en de deltastaat. Dit holistische frequentiegebied kan volgens Pribam overeenkomen met het transcendente gebied van de eenheid in verscheidenheid, dat door verscheidene mystici en wijzen is beschreven en ervaren.
• Bohm kwam tot zijn inzicht van de wereld als hologram door zijn diepere begrip van de kwantumfysica. Kwantumfysici ontdekten dat je als materie blijft uitdiepen tot steeds kleinere bouwstenen, je uiteindelijk bij deeltjes komt die geen dimensie meer hebben, net zoals een punt in de meetkunde lengte noch breedte heeft. In de zintuiglijke wereld heeft alles dimensie en dus kan ons analytische denken, dat afhangt van de input van onze zintuigen, niet omgaan met niet-dingen zoals de kwantumfysica. Kwantumfysica ligt voorbij het analytische denken.

Ga HIER naar mijn samenvatting van het boek ‘Minder moeten, meer FLOW‘ van Jan Bommerez.