Met “transformatie in het sociaal domein, samensturing met alle betrokkenen” als ondertitel. Het eerste boek van Anke Siegers. Over de oude doodlopende route waarin mensen vast lopen omdat er plannen en besluiten worden genomen voor mensen in plaats van met de mensen die er wakker van liggen. “Mensen willen absoluut niet meer dat anderen ongevraagd en onnodig voor hen bepalen wat er moet gebeuren om hun situatie te verbeteren. Mensen willen eigen regie, invloed en zeggenschap (pg 41).” Anke Siegers beschrijft in haar boek hoe de nieuwe route zorgt voor hernieuwd eigenaarschap over de situatie en de oplossingen bij alle betrokkenen samen. Aan de hand van vele (herkenbare) praktijkvoorbeelden.

Omdat ook ik denk dat het anders moet en kan ging ik ruim vijf jaar geleden als kersverse coördinator van het Autisme Kennisnetwerk Overijssel in gesprek met de provincie Overijssel. Om de inzet van Eigen Kracht-conferenties (EK-c’s) bij aangesloten leden van het Autisme Kennisnetwerk Overijssel mogelijk te maken. Naast dat ik geloof in het proces om samen, met alle betrokkenen, te besluiten wat er nodig is om een situatie te verbeteren zag ik dit project als uitgelezen kans om de inclusie van mensen met autisme en hun naasten binnen het netwerk te realiseren.

Mensen met autisme stonden vooraan toen dit project zich aandiende. Allen wilden zich graag inzetten voor een betere beeldvorming over autisme en zij excelleerden elke keer als zij op een podium over hun leven vertelden. Luister hier naar Annelien over haar Eigen Kracht-conferentie (2013) en naar Gijs Horvers over Autisme & Eigen Kracht (2012). Gedurende het Autisme & Eigen Kracht (AEK) project hebben we al onze leerervaringen gebundeld in leergeschiedenissen. De eerste leergeschiedenis verscheen al in 2013.

Anke Siegers was van het begin af aan betrokken bij dit project. Ze gaf trainingen aan mensen met autisme, ouders en professionals maar zij heeft ook een groot aantal plannen tot stand gebracht voor mensen met autisme. Net als voor alle AEK teamleden was het ook voor haar een vanzelfsprekend uitgangspunt dat we dit project samen deden. Dus met de mensen met autisme. Op alle vlakken.

Ik wil een aantal facetten uit haar boek uitlichten. Omdat ik deze toen, maar ook nu nog, relevant vind.

1. Tijdens de trainingen die we verzorgden voor mensen met autisme, naasten en professionals werden heel vaak frustraties geuit door mensen met autisme en hun naasten over hun huidige en eerdere ervaringen met de zorg. De trainers zorgden ervoor dat dit ongenoegen geuit kon worden maar dat dit niet ten koste van de inhoud van de training ging. Ik had hier diepe bewondering voor. Anke legt in haar boek uit hoe belangrijk het is om dit ongenoegen te horen en erkennen. “Mensen hebben zich lang niet gehoord, gezien en erkend gevoeld en reageren daarop. Het netwerk kan soms ongenuanceerd zijn ongenoegen over de eerdere ervaringen uiten. Dus dat mensen in het begin wat doorslaan en hun frustratie agressief uiten is eerder regel dan uitzondering. Professionals reageren dan met ‘Oké meneer, als u zich niet fatsoenlijk kunt gedragen dan is dit gesprek voorbij’. Professionals zullen moeten leren om goed met dit soort situaties om te gaan. Een persoonlijk ego dat niet bereid is door het stof te gaan voor zaken die anderen wellicht minder handig hebben aangepakt, is hier niet op zijn plaats. Persoonlijke trots en je aangevallen voelen passen niet bij processen waar je de verbinding wilt herstellen. Wanneer de frustratie uit het verleden werkelijk gehoord is, kunnen mensen weer openstaan voor samenwerking in de toekomst (p140-142)”

2. Gedurende het project hoorden we professionals voortdurend zeggen “Eigen regie. Whats new? Dat doen wel al!”. Anke legt in haar boek uit hoe belangrijk het is als professionals zich bewust zijn of worden van hun machtspositie. “In de doodlopende route maken zorgvrager en professional gelijkwaardig samen een plan. Maar zorgvragers kunnen in veel gevallen niet goed besluiten over wat goed voor hen is. Dit komt deels door het feit dat mensen in stresssituaties geen goede lange termijnbesluiten kunnen nemen en daardoor vaak het advies van een professional aan zullen nemen. Hierdoor komt ook meteen de verantwoordelijkheid op de schouders van de professional te liggen. Tegelijk heeft de zorgvrager geen gelijkwaardige positie in dit gesprek, omdat alle machtsmiddelen aan de kant van de professional liggen. In het geval van een keukentafelgesprek zal de professional zich niet zo snel zien als degene die de macht heeft, sterker nog, hij zal waarschijnlijk zeggen dat de cliënt de regie heeft (p 84).”

Jos de Blok wordt geïnterviewd in haar boek en praat in dit kader over vakmanschap. “Er is sprake van een zorgverleningsrelatie die kan uitmonden in een machtsverhouding. Niet iedereen is zich daarvan bewust. Het streven is een gelijkwaardige relatie met de cliënt. Je komt steeds langs en maakt samen de balans op. Je probeert de mogelijkheden van je cliënt te versterken, deze te betrekken bij de besluiten en preventief te werken. Dat doet iets met een cliënt. Maar ook met jezelf. Dat te bespreken en erover te reflecteren in je team met collega’s, daar word je vanzelf beter in (p 123).”

3. Het AEK project was in alle eenvoud gestoeld op drie principes: (1) kennis delen, (2) leren en (3) doen. Op deze manier hoopten we mensen met autisme en professionals nieuwe inzichten te bezorgen. Waarbij het leerproces mocht schuren. Anke beschrijft in haar boek waarom juist dat schuren zo belangrijk is. “Want ondanks ieders goede bedoelingen schuurt de echte transformatie met hoe het sociaal domein tot nu toe werkt. Het kan voelen alsof je het tot nu toe verkeerd gedaan hebt. Dat is niet zo. Uit schuring ontstaat glans. Je hebt een ‘zo-kan-het-niet-langer-moment’. Je wordt je bewust van de ingesleten oude patronen. Juist vanaf dat moment ga je nieuwe patronen ontwikkelen (pg 12-13, 48).”

Anke Siegers is met haar vlot leesbare boek erin geslaagd om aan de hand van vele praktijkervaringen de oude (doodlopende) route te beschrijven maar vooral ook de nieuwe route te tonen. Lezen dus dat boek!