Het prachtige boek ´Vijftig tinten gewaarzijn´ sluit aan op twee eerdere boeken van Erica Rijnsburger, namelijk ´Verborgen wijsheid: leer de taal van je onbewuste’ en ‘Non-duale wijsheid: jezelf en andere coachen voorbij de grenzen van de psychologie’ (lees hier mijn samenvatting en blog).

Dit boek telt 349 bladzijdes en bestaat uit 5 delen:

1. Het grote ego- en superego-onderzoek.
2. Het doorzien van het ego en superego.
3. Een bondgenootschap met ego en superego.
4. Leven vanuit Essentie.
5. Innerlijke vrijheid.

In een bijbehorend werkboek (ook online verkrijgbaar) zijn per deel 10 lessen ofwel reflecties opgenomen. Vol met QR-codes naar prachtige meditaties, visualisaties, video´s en opdrachten, die je in eigen tempo en naar eigen voorkeur kunt doorlopen. In totaal dus 50 lessen die je dichter bij je eigen Essentie brengen, ze brengen je voorbij de voor- en afkeuren en de leefregels van het ego en superego.

Mijn (bewustzijn)reis startte jaren geleden, toen ik yoga ontdekte . In 2017 ontdekte ik via de Kath meditatie hoe ik veel beter mijn lijf kon voelen. Door te focussen op het Kath punt, net onder je navel. Ik leerde over deze meditatie na het lezen van het eerste boek van Erica Rijnsburger ‘Verborgen wijsheid: leer de taal van je onbewuste’.

In 2020 volgde ik bij Erica Rijnsburger (Elenchis) de opleiding bewustzijnscoaching . Met een te gekke groep mensen doken we in de wereld van een ruimer bewustzijn. Ik kwam toen (o.a.) tot de ontdekking dat het me niet lukte om volledig diep uit te ademen in mijn bekken.

Ik kan dat inmiddels wel, diep uitademen laag in mijn bekken. En dat voelt goed! Een aantal dingen heeft hier denk ik aan bijgedragen. Allereerst ben ik gestopt met intensief en veel sporten (Bikram Yoga), ben ik gaan wandelen (aarden) en heb ik vier fijne sessies gehad bij osteopaat (Sandy Soeter) met gerichte oefeningen voor mijn bekken/liesstreek. Het nieuwste (3e) boek van Erica deed me beseffen dat het zeer waarschijnlijk mijn psoas-spier is, die ik heb leren ontspannen, waardoor ik dieper kan zakken in mijn bekken, voorbij het Kathpunt.

Ook leerde ik de afgelopen jaren me meer uit te spreken, uitgenodigd door de leuze van BIJ1 ´spreek je uit, beken kleur´. Dit ging gepaard met (het ontdekken van) lichaamsspanning: ik merk nog dagelijks dat mijn lichaam in de actiestand staat of is geschoten. Kaken strak, billen, benen en buik aangespannen. Pas na bewustwording hiervan kan ik laag voor laag ontspannen en mijn voelend gewaarzijn brengen bij al die plekken en stemmen in mij die zeggen ¨Hou je in, jouw mening of bijdrage maakt de situatie  lastiger¨ of -nadat ik me te lang niet heb uitgesproken- ¨dat heb je niet goed gedaan, je bent laf¨. Ik was daarom blij met de oefeningen en duiding van Erica in haar 3e boek:

¨De vraag ´Ben ik goed genoeg?´ stellen is hem beantwoorden voor het superego: voor het superego zal het antwoord altijd nee zijn. Beantwoord de vraag eerlijk met: ´Kennelijk vindt mijn superego dat ik niet goed genoeg ben.´ Door dat te zeggen maak je onderscheid tussen je superego en jezelf.¨

Hieronder mijn arceringen per deel van het prachtige (werk)boek. Let op, het zijn er veel ;-). Ik kan het kopen van zowel het boek als het werkboek zeker aanraden!

DEEL 1: Het grote ego- en superego-onderzoek. Leer de werking van het ego en superego kennen, de reden van hun bestaan en hun functie in jouw leven.

• Het superego wordt ook wel de ´innerlijke criticus´ (adviseur van het ego) genoemd. Het probeert ons in het gareel te houden en is in haar zuivere vorm ons geweten, een herinnering aan onze eigen normen en waarden. Het ego is de doener in ons die de regels van het superego uitvoert (uitvoerend orgaan). Het ego is constant alert: het kijkt of het wel goed met je gaat en handelt in reactie daarop. Het superego voorziet al die bezigheid en de bijbehorende gedachten en gevoelens van ondertiteling. Het ego en superego leven in dualiteit, in afgescheidenheid – afgescheiden van het grotere geheel. Allebei zijn ze vergeten wie we in essentie zijn, namelijk puur Bewustzijn dat ruimte geeft aan alles wat verschijnt. Waar het ego en superego inperkingen zijn, deelaspecten van het Zelf, is onze Essentie het Al waaruit alles voortkomt. Doordat je ja zegt tegen wat is, eindigt de afgescheidenheid.
• Daarom is de metafoor van de oceaan zo krachtig: de oceaan geeft ruimte aan alle golven en brengt elke golf naar de kust zonder oordeel over de golven. Onze essentie is net als de oceaan in staat om ruimte te geven aan alles wat erin leeft en beweegt. Hetzelfde geldt voor onze Heelheid Eenheid. Ook deze Zijnskwaliteiten hebben het vermogen om alle vormen in ons te laten bestaan en tevoorschijn te laten komen. De eenvoudige metafoor van de oceaan verwijst naar waar Zelfacceptatie over gaat: niets afwijzen.
• Het ego in zijn oorspronkelijke vorm is bedoeld voor het overleven van ons fysieke systeem, en het superego voor het ontwikkelen van onze eigen waarden en normen, onze ethiek, en daarmee onze eigenheid en onze manifestatie van Essentie.
• Een emotioneel volwassen persoon is voor zijn of haar gevoel van eigenwaarde niet langer meer afhankelijk van anderen. De psycholoog Carl Jung sprak over een ´individuatieproces´: individuatie is het groeiproces waarbij de mens zich gaandeweg bewust wordt van zijn uniekheid t.o.v. andere mensen.
• Uiteindelijk kun je jezelf zo volledig leren kennen dat dit leidt tot Zelfrealisatie: realisatie van het Zelf ofwel het verwezenlijken van Dát wat je ten diepste bent. Jung noemde dat: ´datgene worden wat je altijd al was´. Dat wordt ook wel Essentie genoemd.
• Psycholoog Abraham Maslow plaatste Zelfactualisatie aan de bovenkant van zijn piramide van behoeften. Hij is in zijn werk altijd een voorstander geweest van Zelfactualisatie of Zelfrealisatie als verticale beweging. Hij stond daarmee lijnrecht tegenover Sigmund Freud, die niet verder keek dan ego-bevrediging en die elk gedrag dat niet gericht was op die bevrediging ´onlogisch´ noemde.
• Voor sommigen is het woord is persoonlijkheid hetzelfde als het ego en ik zie dat anders. Onze persoonlijkheid zie ik als het geheel van onze aangeboren talenten en de verworven vaardigheden om onszelf door dit leven heen te loodsen. Daartoe behoren ook de maskers die we opzetten naar de buitenwereld toe om ´het gezellig te houden´ of om onszelf te manifesteren. Deze maskers worden ook wel imago´s genoemd.
• Als mensen hebben we naast onze fysieke behoeften twee existentiële basisbehoeften:
  1. Kan ik zijn wie ik ben?
  2. Heb ik een plek in het grotere geheel?
• We offeren de eerste behoefte op om de pijn van afwijzing (als onze plek niet veilig is) niet te hoeven voelen en passen ons aan. Ons superego helpt ons hierbij.
• Het is van belang om met liefde en geduld om te gaan met het superego. In plaats van het te negeren, dienen we op een diep niveau te begrijpen waarom het superego ons aanvalt en waarom we de neiging hebben ernaar te luisteren en mee te gaan in zijn boodschap. Eén van de redenen waarom we dat doen is dat er vaak een kern van waarheid zit in wat het superego zegt. Het is de kunst om het stukje waarheid los te weken van de aanval. Als we dat niet doen blijven we gevangen zitten in de gehele boodschap.
• Er zijn in het superego vier verschillende soorten stemmen:
  1. Straffende, onderdrukkende stemmen.
  2. Pushende, aansporende stemmen.
  3. Relativerende stemmen.
  4. Kleinerende stemmen.
• De pushende en straffende stemmen stimuleren de afgifte van hormonen zoals adrenaline en noradrenaline, waardoor we maar door blijven gaan. Een straffend of pushend superego zal continu het ego ertoe bewegen zichzelf te verbeteren: ´Doe meer van dit en minder van dat.´
• De kleinerende stem gaat gepaard met de afgifte van cortisol. Dit hormoon maakt ons op den duur apathisch, waardoor we vervreemd raken van onze verlangens. Een kleinerend superego zal het ego stil laten vallen, zal zorgen dat het zich klein maakt of terugtrekt.
• De relativerende stem gaat gepaard met een verminderde afgifte van dopamine-achtige stoffen. Dit heeft als gevolg dat er een ´deken´ komt te liggen over alle negatieve gevoelen. Als dit lang genoeg doorgaat, kunnen we op een gegeven moment helemaal niets meer voelen in ons inmiddels verdoofde lichaam. Een relativerend superego zal mentale sluiers over alles heen leggen en het ego reduceren tot een afgevlakte versie van zichzelf.
• Oordelen is een mechanisme waar we niet kunnen aan ontkomen. Veroordelen is echter iets anders: veroordeling is een afwijzing vanuit grijp- en duwbewegingen van het ego.
• Standaard is ons brein uitgerust om de omgeving te scannen om te weten of er gevaar is, en dat doet het dus. Ons brein -met name de amygdalae-, de ´virusscanners´ van het brein (gelegen in het limbisch systeem van het brein en maken deel uit van het evolutionair oudere deel van het brein, dat associatief en minder precies is)-  heeft de neiging om gedachten en emoties voor altijd op te slaan. Ze kijken dus naar situaties die ongeveer hetzelfde zijn, en niet naar de verschillen. Je huidige ik is wel in staat onderscheid te maken tussen toen en nu. Met onze denkende geest (neocortex) kunnen we wel nadenken over verleden en toekomst. Diezelfde vaardigheid kunnen we aanwenden om meer te landen in aanwezigheid, zodat we kunnen zijn met wat is.
• In aanwezigheid blijven is lastig als we in shock verkeren. Dan gaan we in de overlevingsmodus (freeze) en zitten we vast in ons reptielenbrein (dorsaal vagaal), het oudste gedeelte van de hersenen. Nadenken en zelfreflectie zijn dan vrijwel onmogelijk, want de neocortex -waar onze rationele vaardigheden ´wonen´- kan het oude brein met zijn autonome zenuwstelsel niet bereiken. In dat geval rest ons ademwerk.
• Containment is het dragen van ongemak, adem en bewustzijn brengen bij wat er gebeurt. Containment is heel bewust de gevoelens van ongemak in onszelf dragen. En dat doen we met de wijsheid die in ons lichaam is opgeslagen is: onze ademhaling.
• Containment wordt ook wel verward met zelfbeheersing. Het aanbrengen van een extra conditie -betrouwbare of onbetrouwbare omgeving- in het marshmallow-experiment maakte duidelijk dat kinderen die konden wachten met het eten van een spekje waarschijnlijk in een voorspelbare en veilige omgeving opgroeien en daardoor allerlei ontwikkelingskansen krijgen die kinderen in een onvoorspelbare en onveilige omgeving niet krijgen. In zo´n omgeving heb je meer aan assertiviteit dan aan zelfbeheersing.
• Een kind dat in staat gesteld wordt zijn opgebouwde af te voeren doordat een van de ouders een zogenaamde holding space vormt voor de spanning, is zijn nare gevoel snel kwijt en gaat door met waar het mee bezig was. Holding space houdt in dat de ander liefdevol ruimte biedt en deze open houdt totdat gevoelens hebben kunnen transformeren. Overigens geldt dit nog steeds voor volwassenen. Als iemand zonder oordeel in stilte even bij ons zit of ons even vasthoudt wanneer we intens gespannen of verdrietig zijn, is dat een van de meest helende dingen die ons op dat moment kunnen overkomen.
• Met onze ademhaling kunnen we diep in ons bekken landen, kan de psoas-spier zich ontspannen en zakken we in onze eigen grond van Zijn, in onze aanwezigheid. Ontspanning in je lichaam bouw je op vanuit een ontspannen bekkengebied en dat begint met het leren ontspannen van de psoas-spier.
• Wanneer je het pad van zelfacceptatie naar Zelfrealisatie bewandelt, leer je om te beginnen vaardig om te gaan met het superego en de grijp- en duwbewegingen van het ego te doorzien. Daarnaast is het belangrijk je te keren in jezelf, je diepste zelf. Dat keren, bekeren, inkeren hebben we te leren. Eenmaal gekeerd wordt het ego als doener dienstbaar aan onze Essentie, of zo je wilt, aan onze ziel. Inkeren houdt in dat je niet meer naar buiten kijkt voor acceptatie van de ander, maar dat je bij jezelf nagaat of iets werkelijk onveilig is of dat je ego en superego het spannend vinden, of dat je het spannend vindt om iets uit te spreken en/of voor iemand/mening op te komen. Dan kun je het nog steeds spannend vinden én je kunt het tegelijkertijd doen, als dan niet na een kort werkoverlegje met je superego.  De ´oplossing´ is niet te vinden binnen de werk- en zienswijze van het ego. Het ego wil iets doen, terwijl een staat van oordeelloosheid bereikt wordt met ´niet doen´.
• Good enough morthering (Donald Winnicott): Winnicott refereert aan ouders (of verzorgers) die in staat zijn zich voldoende aan te passen aan de wensen en behoeften van hun baby, zodat deze gevoelens van beheersing, steun en troost vindt in verbondenheid met ouders. Die bieden het kind daarvoor een holding space. Zij vormen dan even het dragende veld, daar waar het kind zichzelf nog niet kan dragen, niet kan containen.

DEEL 2: het doorzien van ego en superego. Verdiep je bewustwording en word wie je ten diepste bent.

• Wat betekent het om de reis daadwerkelijk te aanvaarden? Het betekent dat je je actief laat leiden door datgene wat je onderweg tegenkomt en trouw bent aan je wilsbesluit om tot volledige zelfacceptatie te komen. Niet langer je ego, maar Essentie is dan je kompas. ´Aanvaarden wat is´ betekent dat je een ruimte bent voor datgene wat wil verschijnen in jou of de ander. Alleen aanwezigheid aanvaardt. Ego en superego kunnen slechts instemmen of afkeuren.
• Transmigratie betekent: het ontwikkelen van het ego als dienaar van de ziel of van Essentie. Dat deel noem ik Puur Bewustzijn of Puur Gewaarzijn.
• Een mens kan volledige Zelfrealisatie bereiken als hij op reis gaat en het individuatieproces met zichzelf aangaat.
• Fixaties zijn psychologische strategieën van het superego die vervolgens door het ego in de wereld worden gezet. De kern van elke fixatie is dat we de realiteit anders willen dan ze is. Wat ons te doen staat is een deconstructie van onze fixaties. Deconstructie gaat verder en dieper dan het leren omgaan met de leefregels en overtuigingen van ons superego. Het betekent: leren zien dat alle beelden en concepten die we hebben over onszelf, anderen en de wereld om ons heen, een constructie zijn.
• We kennen niet alleen een superego op persoonlijk niveau maar ook een collectief superego, dat de waarden en regels van de groep representeert. Waar in de westerse cultuur veel wordt gedacht in termen van goed en fout, kennen de oosterse wijsheidtradities dit onderscheid niet.
• De schepping gebeurt. Ditzelfde geldt voor ons als mens. ´Hoe gebeur ik dan?´ Hoe laat je je Essentie ontvouwen zonder inperkende bemoeienis van je ego en superego? Dat is de kunst die in deze vijftig tinten wordt uitgediept op verschillende manieren. De schepping waar wij onderdeel van zijn, wil geleefd worden en is uitdrukking van Wil en Creatiekracht. Ze wil alle vormen kunnen leven en manifesteren.
• Voor de oude Egyptenaren was begrijpen een gevoelsactiviteit en geen denkactiviteit. De Egyptenaren van weleer waren onderdeel van de natuur: ik en de natuur zijn één. Daarom bestudeerden zij de natuur niet, zij ´voelden´ deze met hun zintuigen. Het superego heeft dan ook een andere functie: het is een voelend signaalsysteem dat aangeeft wanneer je om wat voor reden dan ook afdwaalt van wat natuurlijk is.
• Oude Egyptenaren voerden alleen oorlog als ze daadwerkelijk bedreigd en aangevallen werden – dan gold de wet van het ritme en de harmonie en moet iets wat verstoord was, rechtgezet worden.
• De kosmische wetten van Ma´at kent zeven basiswetten (uit het werkboek, reflectie 14):
  1. De Wet van Mentalisme – met onze gedachten en overtuigingen kunnen we creëren.
  2. De Wet van Overeenstemming – scheiding is een illusie.
  3. De Wet van Vibratie -niets rust, alles beweegt, alles is in trilling.
  4. De Wet van de Polariteit – alles is tweeledig, waardoor het gekend kan worden.
  5. De Wet van Ritme – alles kent een ritme en getijden.
  6. De wet van Oorzaak en Gevolg – alles wat we doen heeft een effect.
  7. De Wet van de Geslachten – alles in de schepping kent een mannelijke en vrouwelijke kant.
• Historicus Annine van der Meer en schrijfster Marja de Vries hebben er meermalen op gewezen dat een matriarchale samenleving gebaseerd is op waarden zoals zorgzaamheid, individuele autonomie, niet-directieve opvoedingsmethoden, delen, geweldloosheid, samenwerking en consensuele besluitvorming. ook gaat ze uit van complementaire gelijkheid tussen seksen en individuen. Dat zorgt ervoor dat samenlevingen in ´balans´ zijn. Samenlevingen die gebaseerd zijn op het patriarchale dominantiemodel kennen daarentegen veelal een hiërarchische en autoritaire sociale structuur, waarin de natuurkrachten bedwongen moesten worden. Het lijkt erop dat het concept van ´dienend leiderschap´ een synthese maakt hiertussen.
• Omdat de oud-Griekse cultuur een patriarchale cultuur was, heeft ze werkelijke kennis van het oude Egypte was, heeft ze de werkelijke kennis van het oude Egypte maar deels kunnen ´verstaan´ toen de Griekse denkers het erfgoed meenamen naar Europa. het resultaat was dat de bij de Egyptenaren natuurlijke verinnerlijking van de kosmische wetten verloren ging. Daarom werd het nodig de wetten van de fysica en metafysica te beschrijven in boeken zoals de Ethica van Aristoteles en deze te doceren in scholen. Dit aanleren van regels is uiteindelijk doorgetrokken naar het creëren van een wettelijke en staatkundige macht en naar de ge- en verboden in de drie monotheïstische religies – denk aan de tien geboden in de Bijbel en de Thora, en aan de leefregels in de Koran. De echo van de kosmische wetten is daarin echter nog wel zicht- en voelbaar. De mensheid wordt geleerd hoe ze de wetten kan toepassen om een ´goed´ mens te zijn. Maar… we waren al ´goed´. De grote misvatting is dat we omgaan met de kosmische wetten alsof het regeltjes zijn die vanbuiten kunnen worden opgelegd. We gaan voorbij aan het feit dat de kosmische wetten van binnenuit werkzaam zijn.
• Vaak gaat het mis rond ons veertigste levensjaar. Dan hebben we ons zo ver aangepast dat er een tegenbeweging op gang komt: ´Wie ben ik eigenlijk zelf?´ Doorgaans noemen we dat een midlifecrisis. Een grote valkuil is om in deze verwarrende periode veranderingen aan te brengen in je uiterlijke wereld – een nieuw kapsel, een nieuwe baan, een nieuwe geliefde, een ander huis. Helaas werkt dat vaak niet, of slechts korte tijd ; zelfonderzoek naar alle concepten en zelfbeelden die je kennelijk nog steeds met je meedraagt werkt daarentegen wel. Je zit verstrikt in oude regels die allang om opschoning vragen.
• Het onderzoeken van alle zelfbeelden  vraagt om onderscheidend vermogen, zodat je de wijsheid kunt ontdekken die onder al die superegoboodschappen verborgen ligt. Die wijsheid is er óók temidden van een midlife- of andere crisis. Dan komt daadwerkelijk het individuatieproces op gang, het groeiproces waarin je emotioneel volwassen en autonoom wordt zodat je Zelf zich kan manifesteren en realiseren. In dit proces hou je alle boodschappen tegen het licht en vraag je je daarbij af wat van jou is en wat niet. Dit doe je geleidelijk en het is een boeiend onderzoek op je reis naar je eigen Essentie.
• Intuïtie is een van die essentiele kwaliteiten waar wij allemaal in meerdere of mindere mate toegang toe hebben. Op het niveau van een gezond ego is deze kwaliteit ondersteunend voor je eigen self-care. Stel dat je kunt blijven in je rustige ondergrond, zonder af te wijzen wat er gebeurt in jezelf en de ander. Dat betekent overigens niet dat je het maar moet laten gebeuren. Het gaat erom dat het mogelijk is te handelen waarbij dat handelen afgestemd is op het grotere geheel en voortkomt uit je rustige ondergrond. Afgestemd op je Essentie zonder de gebruikelijke grijp- en duwbewegingen van het ego, zonder de agitatie omdat het ego in verzet is met de realiteit. Accepteren betekent niet alles maar pikken. Maar we kunnen leren begrenzen zonder in gevecht te zijn met de realiteit, door los te zijn van onze projecties. Waarom een vorm afwijzen die jou niet aanstaat? De oceaan wijst immers ook geen enkele golf af. Waar gaat het dan wel om? Om je voelend gewaarzijn  brengen bij de dingen die gebeuren. Verdriet, frustratie of boosheid  voelenen die door je heen laten gaan met je ademhaling. Met je adem kun je alles laten landen diep in je buik. Weer terug bewegen naar je bekkengebied.
• In accepteren zit zoveel wijsheid – een wijsheid die zo omvattend is dat als een situatie te groot voor je is, je kunt beginnen met acceptatie van de grootte van de pijn. Je begint met accepteren dat je het niet kunt en niet wilt accepteren. Lijden hoeft niet meer afgewezen te worden. Het boek Onvoorwaardelijke acceptatie van Jeff Foster gaat over deze wijsheid en is een aanrader voor mensen die te kampen hebben met pijnlijk verlies.
• Bij de bewustzijnsleer laten we alles waar zijn: het verlangen, de begrenzing, het gemok over de begrenzing en wellicht ook je eigen irritatie, ongeduld of vermogen om met het gemok te zijn. Het is allemaal waar. Het zijn allemaal golven op de oceaan. Bewustzijnsleer betekent dat je alles tegelijk kunt zien en waar laat zijn. Je gaat je projecties doorzien om vervolgens te ontdekken uit welke grond ze afkomstig zijn.
•   Verlangens horen bij ons. Ze zijn een uiting van onze creativiteit en horen bij onze Essentie. Laat waar zijn wat waar is, ook als het lastig is. Adem rustig door en val samen met verdriet of pijn of eenzaamheid. Dat verdriet hoeft niet anders te zijn dan het is. Het hoeft zelfs niet geanalyseerd te worden, en je ontdekking hoeft niet omgezet te worden in een les: ´Nu geen merkkleding meer kopen hé, want het is compensatiegedrag!´ Als dat gebeurt zijn we opnieuw gegrepen door het superego.
• Wu wei is leven vanuit een open Gewaarzijn. Het is de kunst van puur handelen zonder inmenging van het ego, zonder wilskracht, zonder nadenken. Een puur handelen vanuit instinct, natuurlijkheid en wijsheid. Hoe kunnen we dit ons eigen maken? Het antwoord ligt verborgen in het yin-yang-symbool. Yang staat voor het in beweging komen, sympathicus (gaspedaal, voor actie en beweging), yin staat voor het tot rust komen, parasympathicus (rem, voor rust en stilte).

DEEL 3: een bondgenootschap met ego en superego. Verken lastige thema´s en word vrienden met je ego en superego.

• Door de werking van het ego en superego te kennen kun je wat losser en autonomer komen te staan ten opzichte van deze werking. Je kunt leren ze in te zetten om jouw Essentie in de wereld te zetten i.p.v. je overlevingsstrategieën.
•  Wat te doen als je geraakt wordt?
  • Ga met je ademhaling naar je eigen Kath-punt.
  • Laat rustig de gevoelens stromen die door je heen gaan, terwijl je verankerd blijft in je eigen staat van Zijn.
  • Adem naar je hartgebied, het gebied waar compassie woont (in het Sanskriet heeft deze oefening Maitri: ´vriendelijkheid betrachten jegens alles wat voorbij komt´.
  • Mocht het nodig zijn kun je een uitreiking doen naar de ander.
• Het is van essentieel belang om het verschil te zien tussen rusten in Gewaarzijn als er iets gebeurt en de pogingen die het ego onderneemt om de oude wonden toe te dekken of zich er juist in te verliezen, ze te ontkennen of zich ermee te identificeren.
• Persoonlijke afhankelijkheden op praktisch en emotioneel vlak kunnen ons sterk beïnvloeden. Dergelijke (vermeende) afhankelijkheden kunnen maken dat we onszelf niet meer inbrengen. het lijkt erop dat je je terugtrekt om je partner niet tot last te zijn, maar eigenlijk ben je bezig met het managen van je eigen spanning.
• Drie bronnen van lijden (Boeddha):
  1.  We weten niet meer wie we in werkelijkheid zijn.
  2. Alles is eindig en vergankelijk en houdt op een zeker moment op.
  3. Wij zijn sociale wezens en daarmee afhankelijk van elkaar.
• Schaamte en schuld zijn gevoelens die ervoor zorgen dat we ons slecht voelen over onszelf. Daarmee gaan we voorbij aan de onderliggende uitnodiging van het superego.  Bij schaamte is die uitnodiging: ´Hoe wil ik zijn?´ en bij schuld is die uitnodiging: ´Hoe wil ik het doen?´
• Schaamte is ingrijpend omdat die te maken heeft met wie jij als mens bent: met wat je denkt, voelt, doet of waarover je droomt. Schuld is emotioneel minder belastend, omdat die te maken heeft met wat je doet en minder met wie je bent. Schaamte zit op zijnsniveau en schuld op doe-niveau.  Met gevoelens van schuld en schaamte moeten we leren leven. Ermee leren leven doen we door er diep in te zakken en te zoeken naar het verlangen dat eronder verborgen ligt, om vervolgens met dat verlangen samen te smelten.
• Ho´oponopono-ritueel: een manier om in het reine te komen met unfinished business:
  1. Ik hou van je (naar jezelf en het Universum).
  2. Dank je wel (je zegt dank voor de uitnodiging om terug te keren naar je eigen Essentie, dank dat Liefde en Wijsheid weer terugkeren).
  3. Vergeef me (niet tegen een persoon of Universum vanuit schuld, maar omdat je het zelf nodig hebt om het hardop te horen, te horen dat vergeving er is, dat je vergeven bent).
  4. Het spijt me (dat ik onwetend was, het nemen van verantwoordelijkheid voor het afdwalen van je Essentie naar de wereld van het superego en ego).
• Stel dat je opgegroeid bent met ouders die eindeloos bezorgd waren om je gezondheid. Wat gebeurt er als je werkelijk gelooft dat je een zwak persoon bent, met een kwetsbare gezondheid? Ongetwijfeld ga je veel situaties mijden uit angst om ziek te worden en trek je een deel van je levenslust terug.
• Daar waar Essentie is en heerst, daar hebben de kritische stemmen van het superego geen invloed. De aanwezigheid van de meester, Essentie, is voldoende om het superego zijn functie in volle zuiverheid en puurheid te laten vervullen en het ego als doener daaraan uitvoering te laten geven.
• Als we negatieve gevoelens onderdrukken omdat ze pijn doen en de energie in iets positiefs veranderen, bijvoorbeeld door te proberen vrolijkheid, liefde of mededogen te voelen, dan spelen we theater. Omdat Essentie altijd vóór het leven is, werkt positief denken alleen als het gebeurt vanuit de creatiekracht, de creatie-impuls waarmee onze essentiële kwaliteiten geleefd willen en kunnen worden. Hierin ligt ook de valkuil van theorieën als The law of Attraction en The Secret. Deze werken alleen als ze in overeenstemming zijn met Essentie, met onze ziel.
• De pijnappelklier wordt daarom in tal van oude beschavingen gezien als de sleutel tot spiritueel ontwaken. Inmiddels vermoedt men dat de pijnappelklier fungeert als een innerlijke antenne die fijnstoffelijke energieën – subtielere vormen van licht –  kan opvangen en hierop reageert met de productie van DMT (dimethyltryptamine). DMT is een drug-achtige stof en familie van het hormoon serotonine. Door DMT kunnen de grenzen vervagen tussen het ervaren van onze persoonlijkheid en onze omgeving, een ervaring die ook wel ego-dood wordt genoemd en die als heel bevrijdend wordt ervaren.
• We kunnen op een meer natuurlijke manier de productie van DMT aanwakkeren. De energiebron voor de pijnappelklier is de Kundalini-energie.
• Angst voor de angst kan zich voordoen als je weinig containment hebt ontwikkeld en er geen vertrouwen in hebt dat je de paniekaanval kunt opvangen als die zich aandient. Als je geland bent in je angst, sta je ook open voor wat de angst je te vertellen heeft. En dat is je diepste verlangen.
• Als jij werkelijk in vrijheid kunt leven, kun je een ander de ruimte bieden om volledig zijn of haar eigen vrijheid te leven. Dit heet ook wel embodiment of: het bieden van een holding space voor de ander.

DEEL 4: Leven vanuit Essentie. Zowel de stilte als de creatie-impuls zijn.

• Eckhart Tolle: ´Relaties zijn er niet om ons gelukkig te maken (want het ware geluk zit vanbinnen) – ze zijn er om ons diep bewust te maken.
• Gedicht van Rumi: ´Dit mens zijn is een soort herberg. Elke ochtend weer nieuw bezoek. Een vreugde, een depressie, een benauwdheid, een flits van inzicht komt als een onverwachte gast. Verwelkom ze; ontvang ze allemaal.´
• Is ´trots´ fout? Nee, niets is in zijn aard goed of fout. Het is heerlijk om te genieten van schoonheid of het bereiken van iets. Bedenk dat essentiële kwaliteiten ook geleefd en gemanifesteerd willen worden, en dat er naast stilte ook een creatie-impuls in ons huist.
• Steeds is er die uitnodiging ons te realiseren dat we niet de vorm zijn, maar dat we kunnen samenvallen met de innerlijke getuige: dat wij het waarnemen zijn.
• Het is voedend om te rusten in die diepe aanwezigheid van Bewustzijn zelf en contact te houden met die diepe grond, ongeacht wat we doen en wat ons overkomt. Dit gegeven zou ons fatalistisch kunnen maken: ik hoef alleen maar te zijn en niets te doen. Maar wat we doen maakt wel degelijk uit. Onze Essentie, onze diepste Zelf wil geleefd worden – dat is onderdeel van het magistrale proces van hier op aarde zijn. Rustend in de diepe ondergrond kan Essentie met haar kwaliteiten als Liefde en Wijsheid geleefd worden zonder zich te hechten aan de vormen.
• Archetypen:
  • drie mannelijke archetypen: Vader (stellen en bewaken van grenzen en regels, hoofd), Zoon (innerlijke vrijheid, zonnevlecht) en Heilige Geest (leven vanuit je eigen Essentie, zuivere rede).
  • drie vrouwelijke archetypen: Moeder (vruchtbaarheid, vriendelijkheid, meeleven, bekken), Maîtresse (eerlijk ov er gevoelens, hart en armen) en Madonna (in verbinding met hogere intuïtie, heiligheid, stilte).
  • Verzorger (self-care): huwelijk Vader en Moeder.
  • Minnaar (leeft het leven): huwelijk Maîtresse en Zoon.
  • Zoeker (op pad gaan): huwelijk Madonna en Heilige Geest.
• Als we ons niet of weinig bewust zijn van de werking van de archetypen, dan kunnen we de neiging hebben om mensen aan te trekken die onze ´gaten vullen´.
• We zijn onschuldig aan onze gedachten – ze komen op en verdwijnen weer. Onschuld is een belangrijk aspect van Essentie. Onschuld trekt de gewaarwording middels het ervaren naar zichzelf toe – ze kijkt naar het gevoel dat in ons opgeroepen wordt. Omdat onschuld niet via het denken waarneemt maar direct ervaart, slaat ze de geschiedenis over en is er een directe ervaring van het nu.
• De vraag ´Ben ik goed genoeg?´ stellen is hem beantwoorden voor het superego: voor het superego zal het antwoord altijd nee zijn. Beantwoord de vraag eerlijk met: ´Kennelijk vindt mijn superego dat ik niet goed genoeg ben.´ Door dat te zeggen maak je onderscheid tussen je superego en jezelf.
• Een methode die heel behulpzaam is bij het doorzien van je conditioneringen en oordelen, is The Work van Byron Katie:
  • Is het waar?
  • Kun je zeker weten dat het waar is?
  • Wat gebeurt er allemaal in en om je heen als je die gedachte gelooft?
  • Hoe zou je reageren of hoe zou je zijn als je die gedachte niet langer gelooft?

DEEL 5: Innerlijke vrijheid. Het mysterie doorgrond.

• Manifestatie van Liefde en Wijsheid is niet hetzelfde als de Manifestatie die op gang komt door de plannen en ideeën van het ego en het superego.
• Innerlijke vrijheid: de vrijheid om elk gevoel in je vrij te laten en alles waar te laten zijn, het vermogen om je altijd en overal thuis te voelen, omdat je bent met wat is. De snelste en makkelijkste ingang tot deze openheid zijn je zintuigen. Innerlijke vrijheid is gelijk aan Zelfrealisatie. De voltooiing van Zelfrealisatie is Zijn, en dat betekent dat je handelt met je ego als dienstbare uitvoerder van je eigen Essentie.
• Waarnemen vanuit onschuld betekent alleen de sensaties gewaar zijn, ongefilterd. Het denken en problematiseren wordt overgeslagen; er is alleen maar een directe ervaring van het nu. Hoe meer we kunnen waarnemen vanuit onschuld, hoe meer Liefde er opborrelt in ons. Hoe groter de Openheid en de Liefde, hoe meer er beschikbaar komt van onze Wijsheid en Essentie. Dan kunnen eindelijk onze essentiële kwaliteiten voluit gaan stromen.
• Stilte is een Zijnskwaliteit van Gewaarzijn, net als Puurheid, Aanwezigheid, Openheid en Onschuld. Je afstemmen op Stilte versterkt je vermogen tot containment, waardoor je meer en meer jezelf kunt dragen, ook als het lastig is. De Stilte, de Leegheid, de Openheid – het zijn natuurlijke kwaliteiten van jou geworden. Tantrica´s noemen deze staat ´Mahamudra´, het Grote Zegel waarbij het Zegel verwijst naar het orgastische samenvallen met het universum, naar het totaal en volledig in overgave zijn aan wat is. Lao Tzu noemde het ´Tao´ en Jezus noemde het het ´Koninkrijk van God´.
• Voelend gewaarzijn is een voelen ontdaan van emotie. Emotie is het drama van het ego. Emoties zijn gestolde gevoelens die erom vragen naar de oppervlakte gebracht te worden, waar ze kunnen transformeren in sensaties die waargenomen kunnen worden. Het kan heel eenvoudig getraind worden aan de hand van vragen die ertoe doen: ´Hoe is het nu?´ en ´Wie is het die dit ervaart?´
• Als we kunnen erkennen en herkennen dat de heler wereld in onszelf gevat is, kunnen we meteen onderscheid maken tussen Al-een (plek waar niets aangetast is door welke ervaring dan ook) en alleen. Dit op reis gaan is een natuurlijke beweging, een beweging vanuit het Grotere Geheel, een beweging die hoort bij de creatie-impuls van de Schepping. Daarin ligt uiteindelijk ook de functie van het ego als dienaar van essentie: het jezelf toestaan te doen wat uit jouw Zelf voort wil komen en geleefd wil worden. Wat daarvoor nodig is, is onthechting.
• Voorbeelden van Zijnskwaliteiten: Basisvertrouwen, Kracht, Moed en Levenslust, Innerlijke Vrede, Mededogen of Compassie, Blijdschap, Levensvreugde en Nieuwsgierigheid, Wilskracht, Harmonie, Verbondenheid en Eenheid, Vrijheid en Ruimte, Wijsheid en Innerlijk Weten, Liefde.
• Stel, je wordt s´ochtends wakker en je voelt je niet alleen ziek, je bent het ook. Veel spirituele stromingen leren je dan om te zeggen: ´Ik moet deze ziekte accepteren, ik moet accepteren dat ik ziek ben, dat ik lijd en ik moet dit omarmen.´ Hoewel daar een zekere kern van waarheid in schuilt, slaat het tegelijkertijd de plank ook mis. Waarom? Omdat ´jij´ een objectrelatie aangaat met je fysieke conditie. er is een ´jij´ en een ´ziek zijn´. En in die objectrelatie gaat het ego vervolgens van alles doen. Maar het enige wat gedaan zou kunnen worden, is dit huidige moment zien zoals het is. Er is niet zozeer ´een ziekte´ in dit moment, er is een fysieke conditie. Een conditie die gepaard gaat met pijn, gevoelens van zwakte en moeheid, ongemak. Al deze aspecten kunnen waargenomen worden vanuit onbevangen onschuld en een ervaren in het nu.  Vanuit voelend gewaarzijn en met onze ademhaling kunnen we ´containen´ wat is. In het geval van ziekte is dat: de huidige vorm van je fysieke conditie accepteren zoals die zich nu voordoet. Dat betekent niet dat je niets doet. Wat geaccepteerd dient te worden is de vorm waarin iets zich aandient in het huidige moment. Als ons dat lukt komt er direct een andere energie vrij. Die energie is de energie van de Wil, de Intelligentie en de Creativiteit van Essentie die met een oplossing komt voor wat wij eerder nog als een probleem ervoeren op een manier die we nooit zelf hadden kunnen bedenken.  Vervolgens komt er een verlangen in je omhoog om iets te gaan doen, niet uit afwijzing van de vorm, maar omdat er vanuit jouw Essentie een actie oprijst om te doen. De actie die hieruit voortkomt heeft een andere energie en brengt een andere beleving met zich mee dan een actie voortkomend uit je ego. Als we de strijd aangaan met vormen, betekent dat dat we ervan uitgaan dat de wereld om ons heen logisch moet functioneren, eerlijk of rechtvaardig moet zijn.
• Als ons handelen en spreken gebaseerd is op momentopnamen en de grijp- en duwbewegingen van ons ego, is de vrije wil een illusie.
• Het is van belang om op den duur een zekere mate van onverstoorbaarheid te ontwikkelen t.o.v. de (psychologische) bewegingen van het ego en superego. Met ´onverstoorbaarheid´ bedoel ik niet onverschilligheid.
• We dealen met twee krachten die in ons werkzaam zijn: een kracht die ons naar het lichamelijke en psychologische spel toe trekt en een die ons bewustzijn wil verhogen. Als we ons oefenen in het steeds doorzien van de misleiding en als deze wijze van zien in ons gegroeid en gerijpt is, dan wordt de invloed ervan steeds kleiner totdat de misleiding in ons volledig is weggevallen.
• ´Ik ben niet dit, niet dat,´ heet in het Sanskriet neti neti. Het mysterie van ´Ik ben´ is het jezelf leren kennen als de Bron van waaruit alle vormen de wereld in gaat om daar te spelen en te doen wat het wil doen, om uiteindelijk weer geabsorbeerd te worden in end oor de Bron zelf.
• In tegenstelling tot wat veel leraren in de Advaita Vedante of non-dualiteit beweren, is er namelijk wel iets wat gedaan moet worden. Alleen maar zitten op een kussentje is voor de meesten van ons niet voldoende om tot Zelfrealisatie te komen. We leven dan één kant van de schepping, en dat is afgestemd zijn op Stilte. Hierbij wordt de vormgevende en scheppende kant van Zijnskwaliteiten die geleefd willen worden buiten beschouwing gelaten. Dat we daarbij ook een ego zijn en een persoonlijkheid hebben die dat scheppingsproces in de weg kunnen zitten, wordt dan helaas eveneens ontkend. De advaite Vedanta bevat prachtige elementen en verwijzingen naar diepe waarheid. Maar door de afwijzing van de persoonlijkheid en het fysieke is de leer niet altijd werkelijk non-duaal te noemen, Werkelijk Eén zijn met Al omvat ook het lichaam en het leven als mens op aarde, in plaats van dat uit te sluiten.
• Alleen door niets meer af te wijzen in en van onszelf heffen we de afgescheidenheid in onszelf op, worden we Heel en realiseren we een Zelf waarin alle Zijnskwaliteiten vrijelijk kunnen stromen. En dat is wat ik je gun!